Η πανδημία COVID-19 και η συνεπακόλουθη καραντίνα, η οποία εφαρμόστηκε παγκοσμίως, είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του στρες σε παιδιά και εφήβους και την έξαρση συμπτωμάτων, όπως άγχους, κατάθλιψης, αυτοτραυματισμού, αυτοκτονικού ιδεασμού, απόπειρων αυτοκτονίας και λειτουργικών τικ. Στο παρόν άρθρο θα εστιάσουμε στα λειτουργικά τικ.
Έρευνες έχουν δείξει ότι πολλοί ασθενείς με λειτουργικά τικ παραπέμπονται σε δομές και λαμβάνουν λανθασμένη διάγνωση συνδρόμου Tourette, καθώς το σύνδρομο Tourette και τα λειτουργικά τικ μοιράζονται πολλά κοινά χαρακτηριστικά καθιστώντας τη διαφοροποίηση τους δύσκολη. Παρακάτω θα μιλήσουμε για τα κλινικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά τους.
Σύνδρομο Tourette ή σύνδρομο Gilles de la Tourette
Το σύνδρομο Tourette περιλαμβάνει πολλαπλά, χρόνια, πολύπλοκα κινητικά και φωνητικά τικ και είναι η πιο συχνή διαταραχή τικ. Το σύνδρομο Tourette ξεκινά συνήθως στην πρώιμη παιδική ηλικία (5-7 ετών) με συχνότητα μεγαλύτερη στα αγόρια. Ξεκινά με απλά τικ του προσώπου που επηρεάζουν μια μεμονωμένη μυική ομάδα, τα οποία σταδιακά αρχίζουν να εξαπλώνονται στον κορμό, στην κοιλιά και στα άκρα του ατόμου. Ένα ακόμα χαρακτηριστικό του σύνδρομου Tourette είναι οι προειδοποιητικές ορμές∙ η ανάγκη, δηλαδή, που νιώθει το άτομο να εκτελέσει μια κίνηση, το αίσθημα πίεσης, έντασης ή το αίσθημα κνησμού που εντοπίζεται ανατομικά στην ίδια περιοχή όπου εκδηλώνονται τα τικ. Τα απλά κινητικά τικ συνήθως προηγούνται των απλών φωνητικών τικ και προοδευτικά οι συμπεριφορές αυτές εξελίσσονται σε μια κατάσταση όπου το άτομο εκδηλώνει πολλαπλά και πολύπλοκα κινητικά και φωνητικά τικ. Τα απλά κινητικά τικ περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων ανοιγοκλείσιμο ματιών, γκριμάτσες και ανασήκωμα των ώμων. Τα περίπλοκα κινητικά τικ περιλαμβάνουν άγγιγματα, χτύπημα ποδιών, κάμψη γονάτων, όσφρηση, ηχοπραξία (μίμηση κινήσεων άλλων) και κοπροπραξία σε πιο σπάνιες περιπτώσεις (ακούσια εκτέλεση άσεμνων χειρονομιών). Παραδείγματα απλών φωνητικών τικ είναι το ροχαλητό, το γάβγισμα, το γρύλισμα και το καθάρισμα του λαιμού, ενώ τα πολύπλοκα φωνητικά τικ μπορεί να περιλαμβάνουν ηχολαλία (επανάληψη λέξεων άλλων ατόμων), παλιλαλία (επανάληψη λέξεων ή φράσεων του ίδιου του ατόμου) και κοπρολαλία πιο σπάνια (ακούσια χρήση υβριστικών φράσεων).
Μέχρι την ηλικία των 10 τα περισσότερα παιδιά μπορούν να αναγνωρίσουν τις ορμές που προηγούνται των τικ (προειδοποιητικές ορμές). Η επίγνωση της συμπεριφοράς τους αυξάνει τη δυσφορία και την αναστάτωση που προκαλείται από τη διαταραχή και ταυτόχρονα, το παιδί μαθαίνει να καταστείλει τα τικ για σύντομες χρονικές περιόδους με αποτέλεσμα να βιώνει εσωτερική ένταση. Επίσης, τα παιδιά με σύνδρομο Tourette συνήθως αναπτύσσουν επιπρόσθετες δυσκολίες που παρουσιάζονται ως προβλήματα εσωτερίκευσης (π.χ. άγχος, κατάθλιψη) και εξωτερίκευσης (π.χ. προβλήματα συμπεριφοράς) και συννοσηρότητα με διαταραχές, όπως η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) και η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΔΨ). Ακόμα, τα άτομα με σύνδρομο Tourette εμφανίζουν κοινωνικές δυσκολίες και προβλήματα ύπνου. Όσο το παιδί προχωράει προς την πρώιμη ενήλικη ζωή η ένταση των τικ μπορεί να μειωθεί.
Λειτουργικά τικ
Τα λειτουργικά τικ ανήκουν στην κατηγορία των Λειτουργικών Νευρολογικών Διαταραχών. Τυπικά χαρακτηριστικά της Λειτουργικής Νευρολογικής Διαταραχής είναι η ξαφνική έναρξη σοβαρών συμπτωμάτων. Ακόμα, χαρακτηρίζεται από νευρολογικά συμπτώματα που δεν μπορούν να αποδοθούν σε κάποια γνωστή νευρολογική νόσο, ενώ αναφέρεται ακόμα και ως διαταραχή μετατροπής (μετατροπή ψυχολογικής δυσφορίας σε σωματικά συμπτώματα). Τα λειτουργικά τικ εμφανίζονται συνήθως στην εφηβική ηλικία και είναι πιο συχνά ανάμεσα στα κορίτσια.΄Επίσης, σε αντίθεση με την προοδευτική εξέλιξη των συμπτωμάτων του συνδρόμου Tourette τα λειτουργικά τικ χαρακτηρίζονται από την απότομη έναρξη σοβαρών συμπτωμάτων, όπως κοπρολαλία και κοπροπραξία, ενώ δεν επηρεάζουν τόσο την περιοχή του προσώπου όσο τον κορμό και τα άκρα. Παραδείγματα σύνηθων λειτουργικών τικ είναι το τίναγμα του κεφαλιού, το ανοιγοκλείσιμο ματιών, το ανασήκωμα ώμων, κοπρολαλία, κοπροπραξία, σφύριγμα. Τα λειτουργικά τικ, επίσης, υποχωρούν όταν το άτομο είναι μόνο σε αντίθεση με τα άτομα με σύνδρομο Tourette, τα οποία εκδηλώνουν πολλά τικ όταν είναι μόνα ή χωρίς επίβλεψη. Ακόμα, τα λειτουργικά τικ χαρακτηρίζονται από έλλειψη προειδοποιητικών ορμών, δυσκολία καταστολής των συμπτωμάτων, έλλειψη ανταπόκρισης στη φαρμακευτική αγωγή που τυπικά συνταγογραφείται για τις διαταραχές τικ, συννοσηρότητα άγχους και κατάθλιψης, αυτοτραυματισμό, απουσία οικογενειακού ιστορικού διαταραχών τικ και ιστορικό έκθεσης σε περιεχόμενο μέσων κοινωνικής δικτύωσης που εμφανίζει λειτουργικά τικ.
Μερικοί από τους παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση των λειτουργικών τικ είναι στρεσογόνα γεγονότα ζωής, ιστορικό- χωρίς θεραπεία- άγχους, κατάθλιψης, δυσκολία στη λειτουργική έκφραση και σωστή διαχείριση των συναισθημάτων, δυσπροσπαρμοστικές γνωστικές διεργασίες, όπως καταστροφολογία και τελειομανία, και δυσκολία προσασμογής στις αλλαγές. Άλλοι παράγοντες είναι εκείνοι που συνδέονται με την πανδημία, όπως οικονομικές δυσκολίες, δυσκολίες μέσα στην οικογένεια (π.χ. συζυγικά προβλήματα, ενδοοικογενειακή βία, ψυχολογικά προβλήματα γονέων), ακαδημαικές δυσκολίες, απουσία ή περιορισμένη κοινωνική επαφή, άγχος και φόβος για την ασθένεια και τις επιπτώσεις της στο ίδιο το άτομο ή σε αγαπημένα πρόσωπα και αύξηση της έκθεσης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνομιλήκων και άλλων ατόμων που εμφανίζουν λειτουργικά τικ.
Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω o αντίκτυπος στην ποιότητα ζωής του ατόμου που προκαλείται από τα τικ και τις συννοσηρές διαταραχές (π.χ. ΔΕΠ-Υ, άγχος, κατάθλιψη) μπορεί να αποτελεί τον πρωταρχικό λόγο για την αναζήτηση ιατρικής φροντίδας και τον βασικό στόχο των θεραπευτικών παρεμβάσεων, οι οποίες θα εστιάζουν-μεταξύ άλλων-στην ανάπτυξη λειτουργικών στρατηγικών αντιμετώπισης στρεσογόνων καταστάσεων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Amorelli, G., Martino, D., & Pringsheim, T. (2022). Rapid Onset Functional Tic-Like Disorder Outbreak: A Challenging Differential Diagnosis in the COVID-19 Pandemic. Journal of the Canadian Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 31(3), 144.
Ganos, C., Martino, D., Espay, A. J., Lang, A. E., Bhatia, K. P., & Edwards, M. J. (2019). Tics and functional tic-like movements: can we tell them apart?. Neurology, 93(17), 750-758.
Han, V. X., Kozlowska, K., Kothur, K., Lorentzos, M., Wong, W. K., Mohammad, S. S., … & Dale, R. C. (2022). Rapid onset functional tic‐like behaviours in children and adolescents during COVID‐19: Clinical features, assessment and biopsychosocial treatment approach. Journal of Paediatrics and Child Health.
Heyman, I., Liang, H., & Hedderly, T. (2021). COVID-19 related increase in childhood tics and tic-like attacks. Archives of Disease in Childhood, 106(5), 420-421.
Χρυσούλα Γαυγιωτάκη,
Ψυχολόγος, M.Sc.
English 
Greek